Komenda Powiatowa Policji w Kępnie
Początki działalności służb o charakterze policyjno-porządkowym na ziemi kępińskiej po roku 1918 są nierozerwalnie związane z okresem ruchów niepodległościowych lat 1918-1919.
Z chwilą zawiązania się w Poznaniu Naczelnej Rady Ludowej, na terenie całej Wielkopolski zaczęły tworzyć się tzw. Straże Obywatelskie, a później Straże Ludowe, których zadaniem była ochrona bezpieczeństwa publicznego. W Kępnie Rada Ludowa powstała już w połowie listopada 1918 roku. Rada wydała odezwę do społeczeństwa, domagając się zachowania spokoju i rozwagi oraz opanowania porywów młodzieży. Jej zadaniem było czuwanie nad bezpieczeństwem życia i mienia mieszkańców. Żołnierzom - Polakom nakazywano występować do Straży Ludowej, która urzędowała w gmachu magistratu. Na czele Rady - której podlegała formalnie straż - stał kępiński proboszcz - ks. Ignacy Nowacki.
Internowani działacze kępińskiej Rady Ludowej w obozie Neuhammer
16 listopada 1918 r. - w związku z groźbą likwidacji przez Niemców nowopowstałej w mieście polskiej władzy - utworzono służbę porządkową pod nazwą Rada Robotniczo-Żołnierska. Na terenie Kępna wprowadzono godzinę policyjną, a nad bezpieczeństwem mieszkańców czuwały patrole, których członkowie wyróżniali się czerwonymi wstęgami z pieczątką miejską. 29 listopada 1918 r. Rada Robotniczo-Żołnierska została rozwiązana, władzę porządkową w Kępnie przejęła Straż Ludowa, której naczelnikiem został Wacław Kokociński. Jej skład tworzyło: 94 Polaków oraz około 30 Niemców i Żydów 3 . 6 stycznia 1919 roku oddziały Straży Ludowej zaczęły się tworzyć na całym terenie powiatów kępińskiego i ostrzeszowskiego.
Po sukcesie Powstania Wielkopolskiego, z początkiem 1920 roku rozwiązano władze miejskie i magistraty na ziemiach województwa poznańskiego, w miastach liczących poniżej 10 tys. mieszkańców. Do takich miast zaliczało się Kępno. Mianowano jednocześnie tymczasowych członków rady miejskiej i magistratu. Tymczasowym burmistrzem został Edmund Karłowski, a jego zastępcą Józef Respondek . Był to ważny krok w tworzeniu się w Kępnie polskiej administracji, a co za tym idzie formacji policyjnej. Proces ten przebiegał stopniowo, bowiem w magistracie wciąż zasiadali urzędnicy niemieccy. Administracja miejska była odpowiedzialna za sprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego w mieście.
Pełniący od lipca 1920 roku funkcję burmistrza Józef Respondek, w piśmie do Starostwa Powiatowego w Kępnie z 20 stycznia 1922 roku donosi, że policja w mieście została upaństwowiona z dniem 1 grudnia 1921 roku . Dokument ten był formalnym usankcjonowaniem istniejącej już służby policyjnej na terenie powiatu kępińskiego.
W rzeczywistości powstanie formacji pod nazwą Policja Państwowa w powiecie kępińskim należy wiązać z początkiem lipca 1920 roku, wtedy to do życia powołano XI Okręg Policji Państwowej w Poznaniu.
W dniu 19 czerwca 1920 r. decyzją Komendanta Głównego Policji Państwowej na stanowisko Komendanta Okręgowego Policji Państwowej w Poznaniu mianowano insp. Wiktora Ludwikowskiego, który otrzymał jednocześnie prerogatywy do tworzenia komend powiatowych.
3 lipca 1920 r. dokonano scalenia dotychczasowej Komendy Wojewódzkiej Policji Państwowej byłej Dzielnicy Pruskiej, Dowództwa I Brygady Żandarmerii Krajowej byłej dzielnicy Pruskiej i poznańskiej policji mundurowej w jednolitą Policję Państwową.
Na dzień 14 lipca 1920 r. w siedzibie Komendy Okręgowej w Poznaniu wyznaczono termin posiedzenia komisji, której zadaniem było opracowanie reorganizacji terytorialnej województwa poznańskiego.
Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Kępnie została oficjalnie utworzona na mocy rozkazu nr 3 Komendanta Okręgowego Policji Państwowej w Poznaniu z dnia 16 lipca 1920 r.
W początkowym okresie siedziba Policji Państwowej w Kępnie znajdowała się w magistracie. Później została przeniesiona na ul. Dąbrowskiego 1 (obecnie Dąbrowskiego 7), gdzie funkcjonowała do września 1939 r.
Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Kępnie we wrześniu 1939 roku liczyła 104 policjantów, w tym 2 oficerów. Na terenie powiatu, oprócz komendy powiatowej, funkcjonowało 11 posterunków. Kępińska komenda była jedną z większych komend ówczesnego okręgu poznańskiego i obejmowała swym działaniem znaczący obszar, bowiem granice ówczesnego powiatu kępińskiego sięgały Mikstatu, Siemianic, Podzamcza i Słupi pod Bralinem. Była to 12. (na 27 jednostek) komenda powiatowa pod względem liczby pełniących w niej służbę policjantów.
Policjanci Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Kępnie przed budynkiem komendy przy ul. Ogrodowej 1. Na zdjęciu stoją m.in.: pierwszy rząd od prawej: Wojciech Stefaniak, Marcin Fajfer, Karol Gendaszek, Kazimierz Niewiarowski (komendant). Fotografia z lat 1932/1937.
Funkcjonariusze Posterunku Miejskiego Policji Państwowej w Kępnie. Siedzą: Stanisław Banaszak (drugi z prawej), Ignacy Wiśniewski, Komendant Posterunku (w środku)
Policjanci z Opatowa przed siedzibą posterunku (istniejący do dziś budynek przy ul. Kępińskiej 1). W środku siedzi przodownik Jan Kijanowski – komendant, za nim w środku stoi Jan Ogrodowicz.
Policjanci z Rychtala przed siedzibą (obecnie budynek Urzędu Gminy w Rychtalu). W środku przodownik Kazimierz Eitner – komendant posterunku.
starszy posterunkowy Michała Łuczak – policjant posterunku w Laskach.
Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Kępnie poza realizacją zadań o charakterze policyjnym była również instytucją, która miała znaczący wpływ na rozwój społeczno-kulturalny miasta. Przykładem takiej działalności był Policyjny Klub Sportowy, który powstawał na przełomie 1928 i 1929 roku z inicjatywy ówczesnego komendanta powiatowego PP w Kępnie, Kazimierza Wiśniewskiego.
Kaźmierz Wiśniewski, Komendant Powiatowy Policji w Kępnie w latach 1925-1931 (siedzi) wraz z podwładnymi. Z prawej – przodownik Wojciech Stefaniak.
Opracowano statut organizacji, który liczył 8 stron maszynopisu. 21 lutego 1929 roku został on pozytywnie zaopiniowany przez Komendę Wojewódzką w Poznaniu. Z kolei 9 marca 1929 roku do kępińskiego starostwa wpłynął formalny wniosek o rejestrację organizacji po nazwą „Policyjny Klub Sportowy”. Pierwszym prezesem stowarzyszenia został podkomisarz Kazimierz Wiśniewski, sekretarzem przodownik Józef Szudy, skarbnikiem przodownik Jan Wrzyszcz. W statucie podkreślono apolityczny charakter organizacji oraz zaznaczono, że będzie działać przy Komendzie Powiatowej Policji Państwowej w Kępnie. Celem działalności klubu jest uprawianie wszelkiego rodzaju sportów oraz zamiłowanie do wszelkiego rodzaju ćwiczeń fizycznych wśród funkcjonariuszy policyjnych. Klub posiadał własne godło, które tworzyło białe przedramię z czerwoną kulą, w pozycji pchnięcia, na niebieskim tle. Autorzy Dziejów Kępna podają, że organizacja liczyła 49 członków. Liczba ta jest jednak nieprecyzyjna, bowiem już w chwili rejestracji było 62 członków. Działaczem mógł zostać każdy funkcjonariusz Policji Państwowej, ale także każdy urzędnik państwowy. Wstępujący w szeregi Policyjnego Klubu Sportowego zobowiązani byli do złożenia składki wpisowej, która wynosiła 100 złotych lub darowizny w naturze. W ramach organizacji działało kilka sekcji sportowych, m.in. piłki nożnej czy ping-ponga. Każda liczyła minimum 5 osób.
Nieco wcześniej, bo w 1926 roku, postało kępińskie Koło Stowarzyszenia „Rodzina Policyjna”. Była to organizacja prężnie działająca na niwie kulturalno-oświatowej. Jej działaczkami były przede wszystkim kobiety – matki, żony, córki kępińskich policjantów. Wniosek o rejestrację organizacji wpłynął do Urzędu Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego w Kępnie 17 czerwca 1926 roku. W skład Zarządu weszły: Zofia Wiśniewska (żona ówczesnego komendanta powiatowego) – prezes, Eleonora Gendaszkowa (żona ówczesnego sekretarza Komendy Powiatowej Policji w Kępnie) – sekretarz i Aniela Kuropatwińska – skarbnik. W chwili rejestracji stowarzyszenie liczyło 52 członków rzeczywistych i 49 członków nadzwyczajnych. Członkami rzeczywistymi byli najbliżsi funkcjonariuszy, zaś nadzwyczajnymi – wszyscy, którzy zadeklarowali chęć przystąpienia do organizacji. Stowarzyszenie jako zadanie postawiło sobie szeroko rozumianą pomoc rodzinom funkcjonariuszy kępińskich policjantów. Kępińskie Koło „Rodziny Policyjnej” organizowało liczne zebrania towarzyskie, wykłady kulturalne, wycieczki krajoznawcze, urządzało też koncerty. Miało także swój udział w pracach podjętych w celu utworzenia biblioteki przy komendzie powiatowej.
Posiedzenie członków Stowarzyszenia „Rodzina Policyjna”.
Policjanci Komendy Powiatowej Policji Państwowej przed siedzibą komendy przy ul. Ogrodowej wraz z rodzinami. W środku siedzi Komendant Powiatowy – nadkom. Kazimierz Niewiarowski; szósty od lewej w górnym rzędzie: przodownik. Wojciech Stefaniak; siódmy z lewej: przodownik Karol Gendaszek – sekretarz Komendy Powiatowej Policji.
Losy kępińskich policjantów i ich rodzin po klęsce wrześniowej 1939 w znaczącej mierze są dla nas nieznane. Większa część z pełniących służbę w Kępnie policjantów pozostaje bezimienna. Niestety, historie tych znanych związane są z najtragiczniejszymi kartami naszego narodu: ludobójstwem katyńskim, zsyłkami do „archipelagu Gułag”, eksterminacją w hitlerowskich obozach zagłady i innych miejscach kaźni.
Poniżej znajdują szczegółowe opracowania biogramów policjantów Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Kępnie, którzy zostali zamordowani w ramach likwidacji obozu jenieckiego w Ostaszkowie (również tych, którzy rodzinnie związani byli z Ziemią Kępińską, ale pełnili służbę w innych jednostkach policji na terenie II RP) oraz tych, którzy zostali zamordowani przez hitlerowców.
https://bezpiecznykepinski.pl/granatowi-policjanci-ziemi-kepinskiej/
Komendanci Powiatowi Policji Państwowej w Kępnie w latach 1920 -1939
komisarz Stanisław Skąpski – Komendant Powiatowy PP w Kępnie w latach 1920-1921
podkomisarz Ignacy Łysiak - Komendant Powiatowy PP w Kępnie w latach 1921-1925
komisarz Kazimierz Wiśniewski - Komendant Powiatowy PP w Kępnie w latach 1925-1931
nadkomisarz. Kazimierz Niewiarowski - Komendant Powiatowy PP w Kępnie w latach 1932-1937
komisarz Kazimierz Walery Sauermann - Komendant Powiatowy PP w Kępnie w latach 1937-1939
Więcej informacji na temat historii Policji Państwowej w Kępnie (zdjęcia służbowe i rodzinne policjantów, listy, dokumenty) na stronie internetowej Stowarzyszenia „Nasz Bezpieczny Powiat Kępiński”
www.bezpiecznykepinski.pl
oprc. kom. Mateusz Lewek